Soạn bài Ôn tập văn học dân gian Việt Nam siêu ngắn — Không quảng cáo

Phần I

I - NỘI DUNG ÔN TẬP

1. VHDG có hai đặc trưng cơ bản : tính tập thể, tính truyền miệng.

* Tính truyền miệng:

- Truyền miệng là phương thức lưu hành và tồn tại của văn học dân gian.

- Tính chất của quá trình truyền miệng là sự ghi nhớ theo kiểu nhập tâm, phổ biến bằng miệng cho người khác, thường được truyền miệng theo không gian (từ vùng này qua vùng khác), theo thời gian (từ đời trước đến đời sau).

- Tính truyền miệng biểu hiện qua diễn xướng dân gian tạo nên tính dị bản và hoàn thiện tác phẩm hơn.

* Tính tập thể

- Quá trình sáng tác tập thể được diễn ra như sau: ban đầu, tác phẩm do một cá nhân khởi xướng sau đó tập thể hưởng ứng tham gia sửa chữa, thêm bớt và hoàn thiện tác phẩm đó.

- Tác phẩm dân gian sau khi ra đời đã trở thành tài sản chung của tập thể.

Ví dụ: Sử thi Đăm Săn, truyền thuyết An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy, các bài ca dao, truyện cười, truyện ngụ ngôn,...

2. Ôn tập về thể loại

- VHDG Việt Nam có 12 thể loại:

- Đặc trưng của một số thể loại đã học:

+ Sử thi: quy mô lớn, hình tượng nghệ thuật hoành tráng, đề tài là những biến cố lớn lao trong đời sống cộng đồng.

+ Truyền thuyết: kể về các sự kiện/nhân vật lịch sử, yếu tố lịch sử đan xen yếu tố hư cấu.

+ Cổ tích: kể về những con người bé nhỏ, bất hạnh trong xã hội, yếu tố thần kì đậm đặc.

+ Truyện cười: kể về những sự việc xấu, trái tự nhiên với kết cấu chặt chẽ, kết thúc bất ngờ.

+ Ca dao: diễn tả nội tâm của con người, thường kết hợp với âm nhạc khi diễn xướng.

+ Truyện thơ: tự sự bằng thơ, phản ánh số phận và khát vọng của con người về hạnh phúc lứa đôi và sự công bằng xã hội.

3. Tổng hợp, so sánh các thể loại dựa trên các tác phẩm đã học:

4. Ôn tập về ca dao:

a.

- Ca dao than thân thường là lời của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Thân phận của họ thường bị phụ thuộc vào những người khác trong xã hội, giá trị của họ không được trân trọng. Thân phận bé nhỏ ấy thường được hiện lên qua những so sánh ẩn dụ như tấm lụa đào, củ ấu gai, giếng giữa đàng,…

- Ca dao yêu thương tình nghĩa thường đề cập đến những tình cảm, phẩm chất của người lao động như tình bạn cao đẹp, tình yêu tha thiết, tình nghĩa thủy chung của con người trong cuộc sống và thông qua những hình ảnh biểu tượng như cái khăn, chiếc cầu, cây đa, bến nước, con thuyền, gừng cay, muối mặn…

- Ca dao hài hước nói lên tâm hồn lạc quan, yêu đời của người lao động dù cuộc sống nhiều vất vả, lo toan.

b. Những biện pháp nghệ thuật thường sử dụng trong ca dao: lối so sánh ví von, các hình ảnh ẩn dụ, các mô tip quen thuộc,…

Phần II

II - BÀI TẬP VẬN DỤNG

1.

- Nét nổi bật trong nghệ thuật miêu tả nhân vật anh hùng của sử thi: sử dụng các thủ pháp như so sánh, phóng đại, trùng điệp với trí tưởng tượng phong phú, bay bổng.

- Nhờ những thủ pháp trên, vẻ đẹp của người anh hùng sử thi được lí tưởng hóa trở nên kì vĩ, hoàn hảo, đại diện cho phẩm chất và vẻ đẹp của cả cộng đồng.

2. Lập bảng và trả lời theo mẫu:

3.

- Sự chuyển biến của Tấm từ yếu đuối, thụ động đến kiên quyết đấu tranh đòi lại sự sống và hạnh phúc cho mình:

+ Giai đoạn đầu: Tấm yếu đuối và thụ động, gặp khó khăn Tấm chỉ biết khóc và nhờ vào sự giúp đỡ của ông Bụt.

+ Giai đoạn sau: kiên quyết đấu tranh, ông Bụt không còn xuất hiện, Tấm hóa thân nhiều lần để sống, sau cùng trở lại làm người để giành lại hạnh phúc và trừng trị Cám.

4.

5.

a. Điền tiếp vào các câu sau:

+ Thân em như hạt mưa sa/Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày

+ Thân em như giếng giữa đàng/Người khôn rửa mặt, người phàm rửa chân

+ Thân em như quả cau khô/Người thanh tham mỏng, người thô tham dày

+ Chiều chiều ra đứng ngõ sau/Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều.

+ Chiều chiều mây phủ Sơn Trà/Lòng ta thương bạn nước mắt và lộn cơm.

+ Chiều chiều lại nhớ chiều chiều/Nhớ người yếm trắng dải điều thắt lưng.

-> Các mô thức Thân em, Chiều chiều có tác dụng nhấn mạnh, làm tăng hiệu quả biểu đạt và biểu cảm đến người nghe.

b. Các hình ảnh so sánh, ẩn dụ trong các bài ca dao đã học : tấm lụa đào, củ ấu gai, tấm khăn, ngọn đèn, trăng, sao, mặt trời. Người xưa lấy những hình ảnh này từ cuộc sống sinh hoạt và lao động bình thường nhưng sau khi nâng lên thành hình ảnh ẩn dụ thì đem lại hiệu quả biểu đạt và biểu cảm lớn (giúp bộc lộ tâm tư tình cảm sâu xa trong tâm hồn).

c. Sưu tầm ca dao:

- Ca dao nói về chiếc khăn, chiếc áo:

+ Gửi khăn, gửi áo, gửi lời/Gửi đôi chàng mạng cho người đàng xa.

+ Nhớ khi khăn mở trầu trao/Miệng chỉ cười nụ biết bao nhiêu tình.

+ Hôm qua tát nước đầu đình/Để quên chiếc áo trên cành hoa sen…

- Ca dao nói về nỗi nhớ của đôi lứa:

+ Nhớ ai em những khóc thầm/Hai hàng nước mắt đầm đầm tuôn mưa.

+ Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ/Nhớ ai, ai nhớ, bây giờ nhớ ai?

+ Nhớ ai bổi hổi bồi hồi/Như đứng đống lửa như ngồi đống than.

- Ca dao nói về cây đa, bến nước, con thuyền, gừng cay, muối mặn:

+ Tay nâng chén muối đĩa gừng/Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau.

+ Thuyền ơi có nhớ bến chăng/Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền

+ Cây đa cũ, bến đò xưa/Bộ hành có nghĩa nắng mưa cũng chờ.

+ Trăm năm đành lỗi hẹn hò/Cây đa bến cũ, con đò khác xưa.

d. Sưu tầm ca dao hài hước:

+ Xắn quần bắt kiến cưỡi chơi/Trèo cây rau má đánh rơi mất quần.

+ Làm trai cho đáng nên trai/Vót đũa cho dài ăn vụng cơm con.

+ Chồng người đi ngược về xuôi/Chồng em ngồi bếp sờ đuôi con mèo.

6.

- Truyện Kiều có câu: Sầu đong càng lắc càng đầy/ Ba thu dồn lại một ngày dài ghê

Ca dao có câu: Ai đi muôn dặm non sông/ Để ai chứa chất sầu đong vơi đầy.

- Bài Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương có sử dụng motip Thân em : Thân em vừa trắng lại vừa tròn/ Bảy nổi ba chìm với nước non

Ca dao: Thân em như tấm lụa đào/ Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai.

- Đoạn trích Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm có câu: Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Ca dao có bài Khăn thương nhớ ai.