Soạn bài Thuật ngữ (chi tiết)
Soạn bài Thuật ngữ trang 87 SGK Văn 9. Câu 4. Căn cứ vào cách xác định của sinh học, hãy định nghĩa thuật ngữ cá. Có gì khác nhau giữa nghĩa của thuật ngữ này với nghĩa của từ cá theo cách hiểu thông thường của người Việt.
Phần I
THUẬT NGỮ LÀ GÌ?
Câu 1 (trang 87 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
So sánh hai cách giải thích về nghĩa của từ “nước” và từ " muối"
Trả lời:
- Cách giải thích thứ nhất chỉ dừng lại ở những đặc tính bên ngoài của sự vật (Dạng lỏng hay rắn? Màu sắc, mùi vị như thế nào? Có ở đâu hay từ đâu mà có?). Đó là cách giải thích trên cơ sở kinh nghiệm, có tính chất cảm tính.
- Cách giải thích thứ hai thể hiện được đặc tính bên trong của sự vật (Được cấu tạo từ những yếu tố nào? Quan hệ giữa những yêu tố đó như thế nào?). Những đặc tính này không thể nhận biết được qua kinh nghiệm và cảm tính mà phải qua nghiên cứu bằng lí thuyết và phương pháp khoa học, qua việc tác động vào sự vật để sự vật bộc lộ những đặc tính của nó. Do đó, nếu không có kiến thức chuyên môn về lĩnh vực có liên quan (cụ thể trong trường hợp này là hóa học thì người tiếp nhận không thế hiểu được cách giải thích này.
- Cách giải thích thứ nhất là cách giải thích nghĩa của từ ngữ thông thường, còn cách giải thích thứ hai là cách giải thích của thuật ngữ.
Câu 2 (trang 88 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
a. Em đã học các định nghĩa này ở những bộ môn nào?
b. Những từ ngữ được định nghĩa (in đậm) chủ yếu được dùng trong văn bản nào?
Trả lời:
a.
- Thạch nhũ trong Địa lý
- Ba-dơ trong Hóa học
- Ẩn dụ trong Văn học
- Phân số thập phân trong Toán học
b) Những từ ngữ được định nghĩa chủ yếu được dùng trong loại văn bản về khoa học, kĩ thuật, công nghệ.
Phần II
ĐẶC ĐIỂM CỦA THUẬT NGỮ
Câu 1 (trang 88 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Thử tìm xem những thuật ngữ dẫn trong mục I.2 trên còn có ý nghĩa nào khác không?
Trả lời:
- Những thuật ngữ trong mục 2 ở trên không còn ý nghĩa nào khác.
Câu 2 (trang 88 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Cho biết trong hai ví dụ sau, ở ví dụ nào, từ muối có sắc thái biểu cảm.
a. Muối là một hợp chất có thể hòa tan trong nước
b. Tay nâng chén muối đĩa gừng
Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau
Trả lời:
- Từ “muối” ở ví dụ (a) là một thuật ngữ, không có tính biểu cảm, không gợi lên những ý nghĩa bóng bẩy, “muối” là muối chứ không phải là một cái gì khác.
- Từ “muối” ở ví dụ (b) là một từ có sắc thái biểu cảm (chỉ những vất vả, gian truân mà con người phải nếm trải trong đời).
Luyện tập 1
Câu 1 (trang 89 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Vận dụng kiến thức đã học ở các môn Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, Toán học, Vật lí, Hóa học, Sinh học để tìm thuật ngữ thích hợp với mỗi chỗ trống. Cho biết mỗi thuật ngũ vừa tìm được thuộc lĩnh vực khoa học nào.
Lời giải chi tiết:
- Lực là tác dụng đẩy, kéo của vật này lên vật khác (Vật lí).
- Xâm thực là toàn bộ các quá trình phá hủy lớp đất đá phủ trên mặt đất do các tác nhân: gió, băng hà, nước chảy... (Địa lí)
- Hiện tượng hóa học là hiện tượng trong đó có sinh ra chất mới (Hóa học).
- Trường từ vựng là tập hợp tất cả các từ có nét chung về nghĩa (Ngữ văn).
- Di chỉ là nơi có dấu vết cư trú và sinh sống của người xưa (Lịch sử).
- Thụ phấn là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy (Sinh học).
- Lưu lượng là lượng nước chảy qua mặt cắt ngang lòng sông ở một điểm nào đó, trong một giây đồng hồ. Đơn vị đo: m 3 /s (Địa lí).
- Trọng lực là lực hút của Trái Đất (Vật lí)
- Khí áp là sức ép của khí quyển lên bề mặt Trái Đất (Địa lí).
- Đơn chất là những chất do một nguyên tố hóa học cấu tạo nên (Hóa học).
- Thị tộc phụ hệ là thị tộc theo dòng họ người cha, trong đó nam có quyền hơn nữ (Lịch sử)
- Đường trung trực là đ ường thẳng đi qua trung điểm của đoạn thẳng và vuông góc với đoạn thẳng (Toán học).
Câu 2
Câu 2 (trang 90 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Trong đoạn trích này, điểm tựa có được dùng như một thuật ngữ vật lí hay không? Ở đây., nó có ý nghĩa gì?
Lời giải chi tiết:
- Tuy nhiên, trong đoạn trích này, từ điểm tựa không được sử dụng như một thuật ngữ.
- Từ này dùng để chỉ nơi làm chỗ dựa chính cho hoạt động cách mạng, nó được dùng với tư cách là ngôn ngữ nghệ thuật.
Câu 3
Câu 3 (trang 90 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Cho biết hai câu sau đây, trường hợp nào hỗn hợp được dùng như một thuật ngữ, trường hợp nào hỗn hợp được dùng như một từ ngữ thông thường.
a. Nước tự nhiên ở ao, hồ, sông, biển,... là một hỗn hợp.
b. Đó là một chương trình biểu diễn hỗn hợp nhiều tiết mục.
Hãy đặt câu với từ hỗn hợp dùng theo nghĩa thông thường.
Lời giải chi tiết:
* Dựa vào nghĩa thuật ngữ của từ hỗn hợp và nghĩa của từ hỗn hợp được hiểu một cách thông thường, ta có thể xác định:
a) Hỗn hợp trong ví dụ (a) được dùng như một thuật ngữ.
b) Hỗn hợp trong ví dụ (b) được dùng như một từ thông thường.
* Đặt câu với từ hỗn hợp dùng theo nghĩa thông thường: Ba em nuôi cá bằng thức ăn hỗn hợp.
Câu 4
Câu 4 (trang 90 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Căn cứ vào cách xác định của sinh học, hãy định nghĩa thuật ngữ cá . Có gì khác nhau giữa nghĩa của thuật ngữ này với nghĩa của từ cá theo cách hiểu thông thường của người Việt (thể hiện qua cách gọi cá voi, cá heo)?
Lời giải chi tiết:
- Định nghĩa từ cá trong sinh học: Cá là động vật có xương sống, ở dưới nước, bơi bằng vây, thở bằng mang.
- Theo cách hiểu thông thường của người Việt (thể hiện qua cách gọi cá heo, cá voi, cá sấu) thì cá không nhất thiết phải thở bằng mang.
Câu 5
Câu 5 (trang 90 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)
Trong kinh tế học, thuật ngữ thị trường (thị: chợ - yếu tố Hán Việt) chỉ nơi thường xuyên tiêu thụ hàng hóa, còn trong quang học (phân ngành vật lí nghiên cứu về ánh sáng và tương tác của ánh sáng với vật chất), thuật ngữ thị trường (thị: thấy - yếu tố Hán Việt) chỉ phần không gian mà mắt có thể quan sát được.
Hiện tượng đồng âm này có vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ - một khái niệm đã nêu ở phần Ghi nhớ không? Vì sao?
Lời giải chi tiết:
Hiện tượng đồng âm giữa thuật ngữ thị trường trong kinh tế học và thuật ngữ thị trường trong quang học không vi phạm quy tắc một thuật ngữ - một khái niệm. Vì đây là hai thuật ngữ được sử dụng trong hai lĩnh vực khác nhau.