Soạn bài Thời gian (Văn Cao) SGK Ngữ văn 12 tập 2 Cánh diều
Tìm hiểu và ghi lại những thông tin cần thiết về nhà thơ Văn Cao để vận dụng vào đọc hiểu bài thơ Thời gian. Đọc trước bài thơ Thời gian và ghi lại những cảm nhận đầu tiên của em về tác phẩm.
Chuẩn bị 1
Trả lời Câu hỏi 1 Chuẩn bị trang 72 SGK Văn 12 Cánh diều
Tìm hiểu và ghi lại những thông tin cần thiết về nhà thơ Văn Cao để vận dụng vào đọc hiểu bài thơ Thời gian.
Phương pháp giải:
Tìm kiếm thông tin trên sách, báo, internet,...
Lời giải chi tiết:
Cách 1
+ Văn Cao (1923 – 1995), sinh ra ở Nam Định nhưng lớn lên ở Hải Phòng và bắt đầu sự nghiệp sáng tác ở đây.
+ Ông là nhạc sĩ, nhà thơ và họa sĩ.
+ Thơ của ông không nhiều về số lượng nhưng luôn thể hiện phong cách nghệ thuật độc đáo.
+ Văn Cao được biết tới và rất nổi bật ở trong nhiều thể loại nghệ thuật, đặc biệt phải kể đến trong lĩnh vực âm nhạc, có năng khiếu ở trong nhiều lĩnh vực khác nhau như hội họa, viết văn hay và ở trong các lĩnh vực về thẩm mĩ và nghệ thuật khác nữa.
+ Giai đoạn đầu khi sáng tác, Văn Cao chủ yếu viết về thể loại nhạc tiền chiến sau đó ông mới chuyển sang viết văn, những tác phẩm của ông cực kì nối bật và được các chuyên gia văn học Việt Nam đánh giá rất cao.
+ Một số tác phẩm: Tuyển tập thơ Văn Cao. (Nhà xuất bản Văn học, 1994), Khuôn mặt em (1974), Tại sao tôi viết “Tiến quân ca” (1976), Đêm xuân (1941), Gió núi (1941),…
* Tác giả Văn Cao :
- Văn Cao (1923 - 1995) tên thật là Nguyễn Văn Cao.
- Quê quán: Quê ông ở Nam Định nhưng ông sinh ra và lớn lên ở Hải Phòng, đây cũng là nơi ông bắt đầu sự nghiệp văn chương của mình.
- Đặc điểm sáng tác: Văn Cao nổi bật ở nhiều thể loại, đặc biệt là ở lĩnh vực âm nhạc, có năng khiếu ở nhiều lĩnh vực khác như hội họa, viết văn. Giai đoạn đầu sáng tác, Văn Cao chủ yếu viết về nhạc tiền chiến sau đó mới chuyển sang viết văn, những tác phẩm của ông nổi bật và được văn học Việt Nam đánh giá cao.
Chuẩn bị 2
Trả lời Câu hỏi 2 Chuẩn bị trang 72 SGK Văn 12 Cánh diều
Đọc trước bài thơ Thời gian và ghi lại những cảm nhận đầu tiên của em về tác phẩm.
Phương pháp giải:
Đọc văn bản và nêu cảm nhận của bản thân
Lời giải chi tiết:
Cách 1
+ Đây là một bài thơ hay, có kết cấu đặc sắc, khác với kết cấu của các bài thơ thông thường khác, các câu văn hầu hết không được viết hoa chữ đầu dòng và xuống dòng, ngắt nhịp sáng tạo.
+ Đọc bài thơ, ta thấy được những chiêm nghiệm sâu sắc về mối quan hệ giữa thời gian, cuộc đời với con người và nghệ thuật.
+ Tài năng của tác giả khi sáng tác ra được một bài thơ hay mang trong đó những thông điệp giàu ý nghĩa nhân sinh cực kì sâu sắc.
Cảm nhận đầu tiên của em về tác phẩm: Bài thơ được viết bằng thể thơ tự do giúp tác giả thể hiện được hết tâm tư vào tác phẩm. Ngôn ngữ thơ rất giản dị và hàm súc nhưng để lại ấn tượng trong lòng người đọc. Qua bài thơ, tác giả thể hiện những giá trị nghệ thuật và tình yêu luôn vượt lên tất cả, không bao giờ bị thời gian lụi tàn, mãi mãi vẫn còn đó trong dòng thời gian vĩnh cửu.
Vai trò của thời gian đối với cuộc sống: Thời gian là một thứ vô hình nhưng lại vô cùng quý giá. Nhắc đến sự quý giá ấy, em lại nhớ về kí ức ngày hôm ấy, trên bản tin, em đọc được tin một người thanh niên đã không qua khỏi bởi căn bệnh đột quỵ. Điều đó làm em thức tỉnh, chỉ cần nhanh hơn ít phút thôi mà số phận con người lại mong manh đến thế, em chợt nhận ra mình cần coi trọng thời gian hơn nữa và ngừng lãng phí nó. Mỗi con người cần phải biết trân quý khoảng thời gian hữu hạn của bản thân, phải làm cuộc sống trở nên ý nghĩa, đóng góp nhiều giá trị tốt đẹp cho cộng đồng.
Chuẩn bị 3
Trả lời Câu hỏi 3 Chuẩn bị trang 72 SGK Văn 12 Cánh diều
Em nghĩ gì về ý nghĩa của những câu nói sau:
+ “Một giờ không phải một giờ, đó là một chiếc bình đầy hương vị, âm thanh, dự kiến và hoàn cảnh”
+ “Đừng đi qua thời gian mà không để lại dấu vết”
Phương pháp giải:
Phân tích câu nói
Nêu ý kiến của bản thân
Lời giải chi tiết:
Cách 1
+ Câu nói “Một giờ không phải một giờ, đó là một chiếc bình đầy hương vị, âm thanh, dự kiến và hoàn cảnh” có ý nghĩa là mỗi khoảnh khắc trong cuộc sống không chỉ đơn thuần là một khoảnh khắc trôi qua mà còn chứa đựng nhiều hương vị, âm thanh, kỷ niệm và tình huống khác nhau. Việc tận hưởng và trân trọng mỗi khoảnh khắc là điều quan trọng để nhìn nhận cuộc sống theo cách tích cực và trải nghiệm mọi điều một cách chân thực và ý nghĩa nhất.
+ Câu nói “Đừng đi qua thời gian mà không để lại dấu vết” thể hiện ý nghĩa quan trọng của việc tận dụng thời gian một cách có ý nghĩa và đáng giá, không để thời gian trôi qua một cách vô nghĩa
* Ý nghĩa của những câu nói
- “Một giờ không phải một giờ, đó là một chiếc bình đầy hương vị, âm thanh, dự kiến và hoàn cảnh.” Câu nói như một lời khuyên nhủ con người ta hãy sống và tận hưởng từng phút giây với những sắc thái đổi thay của cuộc đời. Thời gian không chỉ là dòng chảy không ngừng, vô tận mà nó còn là nơi chất chứa muôn vị của cuộc sống này.
- “Đừng đi qua thời gian mà không để lại dấu vết.”. Câu nói thể hiện ý nghĩa của cuộc đời. Cuộc đời sẽ trở nên vô vị và nhàm chán biết bao nếu chúng ta không làm gì ý nghĩa. Vì vậy, hãy biết tận dụng thời gian vào những điều có ích, ta sẽ nhận ra ý nghĩa cuộc đời.
Trong khi đọc 1
Trả lời Câu hỏi 1 Trong khi đọc trang 73 SGK Văn 12 Cánh diều
Thời gian được hình thành như thế nào?
Phương pháp giải:
Đọc đoạn đầu bài thơ
Lời giải chi tiết:
Cách 1
Thời gian là thứ quà tặng kì diệu mà tạo hóa ban cho con người, và chẳng có một ai nắm giữ được thời gian. Thời gian đi qua lấy đi vô số thứ, thanh xuân, tuổi trẻ, những tháng ngày hạnh phúc, những thứ chúng ta trân trọng và thương yêu nhất… và một khi qua đi sẽ không bao giờ trở lại. Đó là một quy luật tất yếu của thời gian. Theo thời gian những chiếc lá xanh tươi rồi cũng sẽ úa. Những được mất trong cuộc đời rồi cũng phai nhạt theo năm tháng. Có chăng, cái ở lại trong cuộc đời này chỉ là là những hồi ức nhớ hoài về kỷ niệm ngày xưa ấy.
Thời gian xuất hiện như một dòng chảy thay đổi không ngừng trong từng khoảnh khắc nó tồn tại. Con người không thể nắm lấy thời gian, vì vậy một khi đi qua nó sẽ không bao giờ trở lại. Thời gian mang sức tàn phá to lớn, khiến lá xanh sẽ héo, kỉ niệm sẽ trôi đi.
Trong khi đọc 2
Trả lời Câu hỏi 2 Trong khi đọc trang 73 SGK Văn 12 Cánh diều
Chú ý những hình ảnh có ý nghĩa tượng trưng trong 6 dòng thơ cuối.
Phương pháp giải:
Đọc kĩ 6 dòng thơ cuối
Lời giải chi tiết:
Cách 1
+ “Những câu thơ”, “những bài hát” là biểu tượng cho sáng tạo nghệ thuật, sự rung động của trái tim con người.
+ “Còn xanh”: Sức sống trường tồn của nghệ thuật và tình yêu chân chính.
+ “Và đôi mắt em”: Vẻ đẹp của con người, tình yêu.
+ “Như hai giếng nước”: Vẻ lấp lánh, trong lành, dạt dào sức sống.
- Những câu thơ, những bài hát tượng trưng cho nghệ thuật. “còn xanh” ý chỉ sự tồn tại vĩnh viễn, mãi mang giá trị đẹp đẽ của nó
- Đôi mắt em là vẻ đẹp của con người, tình yêu.
- Hai giếng nước biểu tượng cho Vẻ lấp lánh, trong lành, dạt dào sức sống
Sau khi đọc 1
Trả lời Câu hỏi 1 Sau khi đọc trang 73 SGK Văn 12 Cánh diều
Dòng thơ đầu tiên cho thấy tác giả có cảm nhận như thế nào về thời gian?
Phương pháp giải:
Đọc kĩ dòng đầu tiên
Chú ý các chi tiết nổi bật
Lời giải chi tiết:
Cách 1
“Thời gian qua kẽ tay”
Dòng thơ đầu tiên của bài thơ cho người đọc thấy nhà thơ có những liên tưởng, hình dung vô vùng sâu sắc về thời gian. Văn Cao cảm nhận thời gian qua xúc giác: “Thời gian qua kẽ tay”. Thời gian chạm vào chúng ta một cách âm thầm và trôi qua cực kỳ nhanh chóng. Người ta cảm thấy trầm ngâm mỗi khi thời gian “đi qua kẽ tay” rồi dừng lại mà ăn năn. Thời gian rất quý giá nhưng lại rất mong manh nên con người luôn khao khát có được nó trong tay.
Như một quy luật chung của sự tồn tại, thời gian trôi qua mãi mãi và không bao giờ quay trở lại. Sự tàn ác này chính là bi kịch của số phận con người, con người không thể níu kéo được thời gian. Chúng ta phải đảm bảo rằng mỗi khoảnh khắc của cuộc đời con người đều là khoảnh khắc của cuộc sống chứ không phải là sự tồn tại.
Thời gian qua kẽ tay” là một hình ảnh thơ giàu hàm xúc, gợi liên tưởng tới sự tương phản giữa cái vô hình và cái hữu hình. Chẳng một ai có thể nắm giữ được thời gian. Bởi vậy, trước sự chảy trôi của thời gian, tác giả không khỏi ngậm ngùi nhìn “thời gian trôi qua kẽ tay”, xót xa trước sự vô nghĩa của đời người.
Sau khi đọc 2
Trả lời Câu hỏi 2 Sau khi đọc trang 73 SGK Văn 12 Cánh diều
Thời gian có ảnh hưởng như thế nào đến thế giới tự nhiên nói chung và nhân vật trữ tình nói riêng? Ảnh hưởng đó đem lại cảm xúc gì?
Phương pháp giải:
Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi
Lời giải chi tiết:
Cách 1
+ Thời gian trôi qua làm cho thiên nhiên, cảnh vật, tâm hồn không còn xanh tươi, nhẹ nhàng như thuở nào nữa. Những chiếc lá đã bị úa héo…Tiếng rơi của hồi ức khô khốc nặng nề như tiếng sỏi trong lòng giếng cạn. Tiếng rơi kỷ niệm chẳng hề êm dịu nếu như không muốn nói rằng đó là tiếng rơi chát đắng của dĩ vãng xuống nền hiện tại cằn cỗi.
+ Khi đã nhận thức được quy luật vận động của dòng chảy thời gian, con người chúng ta càng nên biết trân quý sự hiện hữu của bản thân trên thế giới này. Chúng ta phải làm hành động, phải biết tận dụng thời gian một cách triệt để, có ích, để mỗi phút giây hiện hữu trong đời người là những giây phút sống chứ không phải chỉ là tồn tại.
+ Thời gian rất quý giá nhưng lại rất mong manh nên con người luôn khao khát có được nó trong tay. Trong cuộc đấu tranh giành sự sống, con người bỗng trở nên sợ hãi, buồn bã và thất vọng khi mọi thứ mình yêu quý đều tuột khỏi tầm tay. Càng về sau bài thơ càng nặng nề, bài thơ bị ngắt dòng đột ngột, thể hiện những cảm xúc tự nhiên của con người khi đứng trước sự khắc nghiệt của thời gian.
- Thời gian mang một sức mạnh tàn phá kinh khủng, giới tự nhiên cũng không thể chạy thoát khỏi nó. Theo thời gian những chiếc lá xanh tươi rồi cũng sẽ dần khô héo
- Đối với nhân vật trữ tình, kỉ niệm, hồi ức rơi như tiếng sỏi”. Đây là một hiện tượng so sánh độc đáo để mô tả một âm thanh nặng nề và khô khan. Sỏi rơi “trong lòng giếng cạn” gợi lên sự cằn cỗi, thiếu sức sống. Bài thơ bị ngắt dòng đột ngột, thể hiện cảm xúc dồn nén của con người khi đứng trước sự khắc nghiệt của thời gian.
- Sự ảnh hưởng của thời gian làm cho tâm trạng tác giả tràn đầy nuối tiếc, man mác một nỗi buồn khó tả. Tuy nhiên, cũng chính từ đó, càng làm tâm hồn con người cảm thấy từng phút giây trôi qua vô cùng quý giá.
Sau khi đọc 3
Trả lời Câu hỏi 3 Sau khi đọc trang 73 SGK Văn 12 Cánh diều
Hình ảnh “câu thơ”,”bài hát” tượng trưng cho điều gì? Việc lặp lại các từ “Riêng”, “còn xanh” cho thấy suy nghĩ của tác giả về mối tương quan giữa thời gian và ý nghĩa của những hình ảnh đó như thế nào?
Phương pháp giải:
Phân tích hình ảnh
Nêu tác dụng của biện pháp điệp ngữ
Lời giải chi tiết:
Cách 1
+ Thơ ca là biểu tượng của sự sáng tạo nghệ thuật và những rung động của trái tim con người. Hình ảnh “câu thơ”, “bài hát” là hình ảnh ẩn dụ được sử dụng như những phương tiện nghệ thuật, là những sáng tạo không thể bị thời gian làm ảnh hưởng. Hình ảnh này thể hiện lòng bất ngờ, bất diệt của nghệ thuật trước thời gian.
+ Tác giả tận dụng những từ ngữ mạnh mẽ và hình ảnh sắc nét để thể hiện thái độ bướng bỉnh, thách thức trước sức mạnh của thời gian. Từ "riêng" xuất hiện như một điểm nhấn, làm nổi bật ý nghĩa của từ "còn xanh". Việc lặp lại điệp ngữ này hai lần như một sự khẳng định mạnh mẽ, thể hiện tâm hồn bất khuất, không chấp nhận sự phai tàn của thời gian. "Còn xanh" ở đây không chỉ là một trạng thái vật lý mà còn là biểu tượng cho sự tươi mới, sức sống mãi mãi.
+ Hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” đều là những giá trị nghệ thuật và cái đẹp. Qua hình ảnh này ta có thể thấy được trong dòng chảy tàn khốc của thời gian, vạn vật, hiện tượng đều có thể héo tàn và tan biến vào hư vô nhưng có những giá trị không thể mất đi và sẽ “còn xanh” mãi mãi.
- Hình ảnh “câu thơ”, “bài hát” tượng trưng cho nghệ thuật.
- Việc lặp lại các từ “Riêng”, “còn xanh” cho thấy rằng, tác giả tin vào sự tồn tại vĩnh viễn, mãi mang giá trị đẹp đẽ của nghệ thuật trước sức tàn phá khủng khiếp của thời gian. Từ “riêng” lặp lại như một lời khẳng định mạnh mẽ của tác giả trước sự bất diệt của nghệ thuật.
Sau khi đọc 4
Trả lời Câu hỏi 4 Sau khi đọc trang 73 SGK Văn 12 Cánh diều
Em hiểu dụng ý của nhà thơ trong hai dòng thơ cuối thế nào? Hãy giải thích cách hiểu của em.
Phương pháp giải:
Đọc kĩ hai dòng thơ cuối
Nêu cách hiểu của bản thân và đưa ra lí giải hợp lí
Lời giải chi tiết:
Cách 1
“Riêng những bài hát
còn xanh
Và đôi mắt em
như hai giếng nước”
Tình yêu, như được biểu hiện qua “đôi mắt em”, nghệ thuật được biểu hiện bằng những “bài hát”. Đó là nguồn động viên mạnh mẽ nhất để vượt qua thách thức của thời gian. Sự mến thương và tình cảm sâu sắc giữa con người có thể coi là một nguồn động viên lớn, là động lực để sáng tạo và tạo nên những điều kì diệu. Câu "như hai giếng nước" không chỉ là một hình ảnh mà còn là biểu tượng cho sự tươi mới và sức sống không ngừng của tình yêu. Thời gian có thể làm khô héo những chiếc lá đời người và làm rơi những ký ức trong lòng giếng cạn. Tuy nhiên, thời gian không thể làm khô đôi mắt của tình yêu. Điều này thể hiện lòng tin vào sức mạnh vĩnh cửu của tình yêu và nghệ thuật trước sự chấm dứt của thời gian. Hình ảnh của “những bài hát còn xanh” là biểu tượng cho sự bất tử của nghệ thuật, tình yêu và cái đẹp. Dù thời gian có trôi qua, những giá trị này vẫn giữ được sức sống và tươi mới, tạo nên những điều kì diệu trong cuộc sống.
Hình ảnh đôi mắt xuất hiện, đôi mắt vốn là cửa sổ tâm hồn, là biểu tượng của tình yêu. Tình yêu lại chính là cội nguồn làm nên những điều kì diệu, làm nên sự thăng hoa trong nghệ thuật. “như hai giếng nước” biểu tượng cho sự trong trẻo, tràn đầy, thuần khiết. Bất chấp tất cả những đắng cay, nghiệt ngã của số phận, của thời gian, tình yêu vẫn tồn tại vĩnh hằng, bất tử.
Sau khi đọc 5
Trả lời Câu hỏi 5 Sau khi đọc trang 73 SGK Văn 12 Cánh diều
Hãy chỉ ra các biểu hiện của thơ tượng trưng trong văn bản trên và nhận xét về tác dụng của các yếu tố ấy trong việc thể hiện nội dung tác phẩm
Phương pháp giải:
Nhớ lại kiến thức về thơ tượng trưng
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Biểu hiện của thơ tượng trưng trong văn bản trên:
- Bài thơ được viết theo thể thơ tự do, số câu trong mỗi đoạn không ổn định và theo hướng giảm dần
- Các chữ trong câu không bị giới hạn về mặt số lượng.
- Không có thể thức nhất định trong một câu.
- Không cần phải tuân theo quy tắc gieo vần liên tục như các thể thơ khác.
- Hệ thống hình ảnh trong bài Thời gian mang tính tượng trưng cao: những hình ảnh cụ thể, hữu hình (chiếc lá khô, tiếng sỏi trong lòng giếng cạn, hai giếng nước, ...) gợi những ý niệm trừu tượng (thời gian, nghệ thuật, tình yêu, ...) và triết lí sâu xa về bản chất của thế giới con người (sự huỷ diệt của thời gian, sự trường tồn của những giá trị tình thần, ...).
- Nhịp điệu của câu thơ cũng lạ thường và rất linh hoạt nhằm nhấn mạnh ý, tạo ra một nhạc điệu đặc biệt.
🡪 Giúp cho tác giả có cơ hội mở rộng, sáng tạo những ý tưởng của mình nhờ vào tính linh hoạt của thể loại thơ. Qua đó dễ dàng truyền đạt những tâm tư, ý nghĩ của tác giả trong bài đến với độc giả.
- Biểu hiện yếu tố tượng trưng:
+ Hệ thống hình ảnh mang tính tượng trưng cao: những hình ảnh cụ thể, hữu hình như: chiếc lá khô, tiếng sỏi trong lòng giếng cạn, đôi mắt, hai giếng nước.
+ Hướng đến những ý niệm trừu tượng và triết lí sâu xa về bản chất của thế giới con người. Đó là thời gian, nghệ thuật, tình yêu và sự huỷ diệt của thời gian đối lập với sự trường tồn của những giá trị tình thần.
- Tác dụng: Những yếu tố tượng trưng đã góp phần hướng tác giả đến những quan niệm, suy tư sâu sắc, đưa đến thông điệp đầy tính nhân văn. Tác phẩm như một lời nhắc nhở về giá trị của thời gian đối với cuộc sống. Truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ độc giả và giúp họ tìm kiếm giá trị thực sự của cuộc sống.
Sau khi đọc 6
Trả lời Câu hỏi 6 Sau khi đọc trang 73 SGK Văn 12 Cánh diều
Bài thơ đem đến cho em những suy nghiệm gì về cuộc sống?
Phương pháp giải:
Nêu bài học mà bản thân rút ra được
Lời giải chi tiết:
Cách 1
Thời gian như một dòng sông không ngừng chảy, luôn biến đổi và mạnh mẽ. Thời gian có vẻ nặng nề, có khối lượng mà ta có thể đo lường, cảm nhận được sự hiện diện của nó. Nó trôi qua nhanh chóng, buổi sáng chớp nhoáng đã trở thành buổi tối, và ta lớn lên không ngừng. “Gã” đi qua một cách êm dịu, im lặng mà không chờ đợi bất cứ điều gì, có sức mạnh phá hủy đến vô cùng, làm tan biến mọi thứ xung quanh. Dù công trình kiến trúc có xây dựng chặt chẽ thế nào, thời gian cũng làm cho chúng mục nát, những ước mơ và khát vọng ta nuôi dưỡng cũng bị dập tắt. Tuy nhiên, những giá trị tinh thần, sức sống của tình yêu mạnh mẽ vẫn tồn tại, vượt qua mọi trở ngại về không gian và thời gian để tồn tại vĩnh cửu. Mỗi câu chuyện cổ tích, mỗi sự kiện lịch sử hào hùng vẫn lưu truyền qua hàng ngàn năm, như những vần thơ giữ lại trong tâm hồn. Chúng ta cần trân trọng mọi khoảnh khắc, mỗi phút giây quý báu, lưu giữ kí ức và kỷ niệm để chúng mãi mãi tồn tại.
Bài thơ đem đến cho em bài học về ý nghĩa của cuộc sống. Thời gian không ngừng trôi qua và không bao giờ quay lại, thanh xuân của con người vô cùng tươi đẹp nhưng lại rất ngắn ngủi, bởi vậy mà từng phút giây đi qua cuộc sống cần phải trân trọng. Cùng với dòng chảy của thời gian là cuộc sống ngày một trôi qua, nếu chúng ta không thực sự sống và làm cho cuộc sống trở nên ý nghĩa thì mọi thứ cũng không còn giá trị. Vì vậy, hãy trân trọng từng khoảnh khắc trong cuộc sống, và tìm kiếm giá trị đích thực của hạnh phúc và ý nghĩa.