Soạn bài Hình ảnh hoa sen trong bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen SGK Ngữ Văn 7 tập 1 Chân trời sáng tạo - chi tiết
Em hãy sưu tầm và giới thiệu với các bạn một số bài ca dao viết về hình ảnh hoa sen.
Nội dung chính
| Văn bản khẳng định sự đạt đến độ hoàn mĩ hiếm có trong loại ca dao vịnh tả cảnh vật mang tính triết lí trong bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen |
Chuẩn bị đọc 1
Câu 1 (trang 59, SGK Ngữ văn 7, tập 1)
Em hãy sưu tầm và giới thiệu với các bạn một số bài ca dao viết về hình ảnh hoa sen.
Phương pháp giải:
Em có thể tham khảo sách báo, internet hoặc dựa vào hiểu biết của em
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Bài ca dao 1:
Hoa sen nở đẹp trong đầm
Mùi hương tinh khiết âm thầm tỏa bay
Yêu thương vun bón tháng ngày
Nay hoa hé nhụy lòng đầy nao nao
- Bài ca dao 2:
Xin cho sen sắc ngọt ngào
Ơn đời mưa nắng dạt dào tinh khôi
Tiếng cười luôn thắm trên môi
Dáng thanh tâm tịnh, đứng ngồi thoảng hương
- Bài ca dao 3:
Sen ơi giữ lấy tram đường
Gần bùn nhưng chẳng thấm vương mùi bùn
Nghĩa ân ghi nhớ bồi vun
Giàu sang không chuộng, khốn cùng chẳng khinh
- Bài ca dao 1:
Xin cho sen sắc ngọt ngào
Ơn đời mưa nắng dạt dào tinh khôi
Tiếng cười luôn thắm trên môi
Dáng thanh tâm tịnh, đứng ngồi thoảng hương
- Bài ca dao 2:
Sen ơi giữ lấy trăm đường
Gần bùn nhưng chẳng thấm vương mùi bùn
Nghĩa ân ghi nhớ bồi vun
Giàu sang không chuộng, khốn cùng chẳng khinh
- Bài ca dao 3:
Hoa sen nở đẹp trong đầm
Mùi hương tinh khiết âm thầm tỏa bay
Yêu thương vun bón tháng ngày
Nay hoa hé nhụy lòng đầy nao nao
Một số bài ca dao về hình ảnh hoa sen:
Cổ tay em trắng như ngà
Con mắt em liếc như là dao cau
Miệng cười như thể hoa ngâu,
Cái nón đội đầu như thể hoa sen.
Chuẩn bị đọc 2
Câu 2 (trang 59, SGK Ngữ văn 7, tập 1)
Em hãy thực hiện một sản phẩm sáng tạo (bức tranh, đoạn văn,...) để chia sẻ cảm nhận của em về bài ca dao:
Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng mà chen nhị vàng
Nhị vàng, bông trắng, lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn
Phương pháp giải:
Em có thể vẽ tranh hoặc viết một đoạn văn
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Bức tranh:
- Viết đoạn văn:
Bằng ngôn từ trong sáng, giản dị nhất, bài ca dao làm nổi bật hình ảnh bông sen thơm ngát, đang nở trên đầm lầy. Bông sen đơn sơ, chân chất như người dân lao động mang nét đẹp bình dị, thôn dã, lúc nào cũng ngan ngát tỏa hương, một thứ hương thơm đặc biệt tinh khiết không pha lẫn mùi vị nào khác dù hoa sen trong đầm. Đầm lầy càng u tối, thối tha thi bóng hoa lại càng đẹp đẽ, sáng chói. Thông qua bài ca dao, hình ảnh của người dân lao động Việt Nam hiện lên một cách tự nhiên, hợp lý đến tài tình. Tâm hồn của mỗi con người được ví như một bông hoa thơm ngát, dù sống ở đâu, trong hoàn cảnh nào cũng giữ riêng cho mình nét trong trắng, thanh cao nguyên vẹn.
Đoạn văn:
Không biết ca dao xuất hiện từ đâu, từ bao giờ nhưng nghệ thuật tuyệt vời và ý nghĩa triết lí nhân sinh gắn liền với nhau tạo đã nên giá trị muôn đời. Hình ảnh hoa sen được miêu tả vừa cụ thể, chân thực vừa mang tính tượng trưng và khái quát rất cao. Ca ngợi vẻ đẹp của hoa sen, các nhà thơ bình dân xưa đã phản ánh lẽ sống cao quý của con người Việt Nam từ ngàn đời nay: tự hào, tự tin về bản thân mình luôn giữ được tâm hồn trong sáng, phẩm chất thanh cao, dù hoàn cảnh sống có nghiệt ngã, xấu xa đến mức nào. Mùi bùn gợi liên tưởng đến những cái xấu xa, thấp hèn của mặt trái xã hội phong kiến thời suy tàn. Người dân lao động thì lại giống như những bông sen thanh khiết kia, luôn giữ được tâm hồn cao đẹp, lương thiện dù cho cuộc sống có khổ cực, khó khăn đến mức độ nào. Với bức tranh tuyệt mỹ được vẽ bằng ngôn ngữ, hoa sen sẽ lưu lại mãi mãi vẻ đẹp và hương thơm cao quý trong văn chương và trong lòng người dân đất Việt.
Trong đầm gì đẹp bằng sen Lá xanh, bông trắng lại chen nhị vàng Nhị vàng, bông trắng, lá xanh Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.
Bài ca dao trên đã đem đến cho người đọc nhiều cảm nhận. Trước hết, bài ca dao mang ý nghĩa tả thực vẻ đẹp của hoa sen. Mở đầu là câu hỏi tu từ “Trong đầm gì đẹp bằng sen” như một lời khẳng định rằng dù có nhiều loài hoa rực rỡ, nhưng không có bất cứ loài hoa nào có thể sánh được với hoa sen. Tiếp theo, vẻ đẹp của hoa sen được khắc họa qua “lá xanh, bông trắng, nhị vàng”. Cách sử dụng điệp ngữ “nhị vàng”, “bông trắng” và “lá xanh” gợi ra hình ảnh những cánh hoa sen xếp thành từng tầng từng lớp. Môi trường sống của hoa sen là ở đầm lầy, có nhiều bùn. Mà đặc tính của bùn là có mùi hôi tanh, rất khó chịu. Nhưng dù vậy, hoa sen vẫn có mùi thơm ngát dịu dàng. Từ hình ảnh hoa sen để đề cao phẩm chất tốt đẹp của những con người không chịu ảnh hưởng của môi trường xung quanh.
Trải nghiệm cùng VB 1
Câu 1 (trang 60, SGK Ngữ văn 7, tập 1)
Em hãy chỉ ra những từ ngữ, câu văn thể hiện ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong đoạn bàn luận về câu ca dao thứ hai.
Phương pháp giải:
Đọc kĩ văn bản từ “ Câu thứ hai…vừa mới nở ”
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Ý kiến: “miêu tả vẻ đẹp của từng bộ phận cụ thể trong cây sen để chứng minh cho câu thứ nhất”
- Lí lẽ: “quan sát từ ngoài vào trong, rất tự nhiên, hợp lí”
+ Bằng chứng: “Từ “lá xanh” qua “bông trắng” đến “nhị vàng”
- Lí lẽ: “nhấn mạnh sự đa dạng nhiều thành phần và màu sắc đáng chú ý của cây sen”
+ Bằng chứng: “Từ “lại” được dùng rất đắt”
- Lí lẽ: “một bông hoa sen vừa mới nở”
+ Bằng chứng: “Từ “chen” nói lên sự kết chặt giữa hoa và nhị”
|
Ý kiến: “Tác giả dân gian miêu tả vẻ đẹp của từng bộ phận cụ thể trong cây sen để chứng minh cho câu thứ nhất”. |
|
|
Lí lẽ |
Bằng chứng |
|
Quan sát từ ngoài vào trong, rất tự nhiên, hợp lí. |
“Từ “lá xanh” qua “bông trắng” đến “nhị vàng”. |
|
“Nhấn mạnh sự đa dạng nhiều thành phần và màu sắc đáng chú ý của cây sen”. |
“Từ “lại” được dùng rất đắt”, nhấn mạnh sự đa dạng thành phần và màu sắc của sen. |
|
“Một bông hoa sen vừa mới nở”. |
“Từ “chen” nói lên sự kết chặt giữa hoa và nhị”. |
- Ý kiến: Tác giả dân gian miêu tả vẻ đẹp của từng bộ phận cụ thể trong cây sen.
- Lí lẽ: Lá xanh, bông trắng lại chen nhị vàng.
- Từ “lá xanh” qua “bông trắng” đến “nhị vàng” tức là quan sát từ ngoài vào trong rất tự nhiên, hợp lí.
- Từ “lại” được dùng rất đắt…
- Từ “chen” nói lên sự…
Trải nghiệm cùng VB 2
Câu 2 (trang 61, SGK Ngữ văn 7, tập 1)
Em biết gì về hình ảnh hoa sen trong những bài ca dao khác?
Phương pháp giải:
Đọc kĩ văn bản từ “ Nhân dân lao động…từ ngàn đời nay ”
Lời giải chi tiết:
Cách 1
Hình ảnh hoa sen trong nhiều bài ca dao khác nhằm phản ánh trung thực lẽ sống cao đẹp của người Việt Nam từ ngàn đời nay
Sen là loài hoa đại diện cho sự thuần khiết, thanh cao nên hình ảnh hoa sen được trưng bày trong nhà hoặc đeo những phụ kiện hình ảnh này như chiếc vòng tay hoa sen sẽ khiến tâm bạn được thanh tịnh, nhẹ nhàng hơn
Hình ảnh hoa sen thường nói về vẻ đẹp của con người Việt Nam.
Suy ngẫm và phản hồi 1
Câu 1 (trang 61, SGK Ngữ văn 7, tập 1)
Em hãy xác định mối quan hệ giữa các ý kiến lớn, ý kiến nhỏ của văn bản dựa vào sơ đồ sau:
Phương pháp giải:
Đọc kĩ văn bản từ “ Trước hết, vẻ đẹp…hôi tanh mùi bùn ”
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Vấn đề bàn luận: Hình ảnh hoa sen trong bài ca dao
- Ý kiến lớn 1: Vẻ đẹp hoa sen được miêu tả một cách khéo léo, tài tình
+ Ý kiến nhỏ 1.1: Câu thứ nhất, tác giả dân gian khẳng định và tuyệt đối vẻ đẹp không gì sánh nổi của cây sen ở trong đầm.
+ Ý kiến nhỏ 1.2: Câu thứ hai, tác giả dân gian miêu tả vẻ đẹp của từng bộ phận cụ thể trong cây sen để chứng minh cho câu thứ nhất.
+ Ý kiến nhỏ 1.3: Câu thứ ba có vị trí đặc biệt trong toàn bài, đó là câu chuyển để chuẩn bị cho câu kết.
- Ý kiến lớn 2: Qua hình ảnh hoa sen, tác giả dân gian đã gửi gắm những triết lí sống sâu sắc
Ý kiến nhỏ 1. 1: Câu thứ nhất: Vẻ đẹp không gì sánh nổi của cây sen trong đầm
Ý kiến nhỏ 1. 2: Câu thứ hai: Miêu tả từng bộ phận của cây sen
Ý kiến nhỏ 1. 3: Câu thứ ba: Câu chuyển
Ý kiến lớn 2: Những triết lí sống sâu sắc được gửi gắm một cách rõ nhất ở câu thứ tư.
- Ý kiến lớn 1: Vẻ đẹp hoa sen được miêu tả một cách khéo léo, tài tình.
- Ý kiến nhỏ 1: Khẳng định vẻ đẹp của hoa sen
- Ý kiến nhỏ 2: Miêu tả vẻ đẹp cụ thể từng bộ phận
- Ý kiến nhỏ 3: Nhấn mạnh lại vẻ đẹp của từng bộ phận, chuyển ý
- Ý kiến lớn 2: Bài học về ảnh hưởng của môi trường đến nhân cách con người.
Suy ngẫm và phản hồi 2
Câu 2 (trang 62, SGK Ngữ văn 7, tập 1)
Chỉ ra các lí lẽ, bằng chứng được sử dụng để làm sáng tỏ cho các ý kiến.
Phương pháp giải:
Đọc kĩ văn bản từ “ Trước hết, vẻ đẹp của sen…hôi tanh mùi bùn ”
Lời giải chi tiết:
Các lí lẽ, bằng chứng được dùng để làm sáng tỏ cho ý kiến gốm có:
- Tác giả dân gian khéo léo trình bày sự khẳng định dưới hình thức nghi vấn cùng trạng ngữ “trong đầm”.
- Liệt kê các bộ phận cây sen theo quan sát từ ngoài vào trong, ý nghĩa của từ “lại” và “chen”
- Sự chuyển đổi khéo léo của các trật tự từ, hình ảnh
- Giải thích nghĩa gốc, nghĩa chuyển của câu thơ thứ tư
- Lí lẽ 1: “Trong đầm gì đẹp bằng sen”; Bằng chứng: “Vì tác giả bài ca dao đã khéo léo trình bày sự khẳng định… trở thành tương đối và có tính thuyết phục”
- Lí lẽ 2: “Lá xanh, bông trắng lại chen nhị vàng”; Bằng chứng: “Từ “lá xanh”… bông hoa sen mới nở”.
- Lí lẽ 3: “Nhị vàng, bông trắng, lá xanh”. Bằng chứng: “Bài ca dao đã có sự chuyển vần và thay đổi trật tự… vẫn chảy thông, chạy mạnh”
- Lí lẽ 4: “Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”; Bằng chứng: “Và thế là “sen” hóa thành người… giữ vững nhân cách thanh cao, trong sạch”
Suy ngẫm và phản hồi 3
Câu 3 (trang 62, SGK Ngữ văn 7, tập 1)
Văn bản được viết ra nhằm mục đích gì? Xác định nội dung chính của văn bản.
Phương pháp giải:
Đọc kĩ văn bản để nắm được mục đích và nội dung chính của văn bản
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Văn bản được viết ra nhằm mục đích nhằm thuyết phục người đọc về vẻ đẹp của hoa sen trong bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen
- Nội dung chính của văn bản: Nhấn mạnh, khẳng định tầng nghĩa trực tiếp (miêu tả vẻ đẹp hoa sen) và tầng nghĩa biểu tượng (cách sống thanh cao, giữ vững phẩm giá) của hình ảnh hoa sen trong bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen
Văn bản được viết ra nhằm mục đích đưa ra các ý kiến bàn luận vẻ đẹp của hoa sen qua bài ca dao. Nội dung chính là bình luận vẻ đẹp của hoa sen từ cụ thể đến tượng trưng qua cách thể hiện của bài ca dao.
Mục đích: Bàn luận vẻ đẹp của hoa sen trong bài ca dao “Trong đầm…”
Nội dung chính: Khẳng định giá trị của bài ca dao với ý nghĩa nhân văn cao đẹp.
Suy ngẫm và phản hồi 4
Câu 4 (trang 62, SGK Ngữ văn 7, tập 1)
Theo em, có thể thay đổi trật tự các ý kiến lớn, ý kiến nhỏ được không? Cách sắp xếp trật tự các ý kiến như vậy có tác dụng gì trong việc thực hiện mục đích của văn bản?
Phương pháp giải:
Đọc kĩ văn bản
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Theo em, không thể thay đổi trật tự các ý kiến lớn, ý kiến nhỏ được vì sẽ làm xáo trộn mạch lập luận của văn bản, gây khó tiếp nhận cho người đọc. Các ý kiến lớn được sắp xếp theo hai tầng nghĩa của hình ảnh hoa sen trong bài ca dao, ý kiến lớn 1 nói về nghĩa tả thực; ý kiến lớn 2 nói về nghĩa tượng trưng cách sắp xếp đi từ tả thực đến tượng trưng là phù hợp với quá trình đọc, giải nghĩa hình ảnh. Các ý kiến nhỏ được sắp xếp theo trình tự bố cục bài ca dao, đi theo mạch triển khai ý của tác giả dân gian.
- Cách sắp xếp trật tự bố cục ý kiến như vậy giúp người đọc dễ dàng tiếp nhận, nắm bắt lập luận của văn bản, từ đó làm tăng sức thuyết phục của văn bản về hai ý nghĩa của hình ảnh hoa sen trong bài ca dao.
Theo em không thể thay đổi trật tự các ý kiến lớn, nhỏ. Vì cách sắp xếp trật tự theo từng câu văn như vậy là hợp lí thể hiện nội dung.
Ý kiến: Không thay đổi.
Cách sắp xếp trật tự ý kiến đã hợp lí, làm rõ vấn đề cần bàn luận.
Suy ngẫm và phản hồi 5
Câu 5 (trang 62, SGK Ngữ văn 7, tập 1)
Những dấu hiệu nào giúp em nhận ra văn bản trên là văn bản nghị luận phân tích một tác phẩm văn học?
Phương pháp giải:
Đọc kĩ văn bản, chú ý từ ngữ
Lời giải chi tiết:
Cách 1
Những dấu hiệu giúp em nhận ra văn bản là văn bản nghị luận phân tích một tác phẩm văn học là:
- Phương thức biểu đạt: nghị luận
- Tác giả nêu nhận xét, lí lẽ nhằm thuyết phục người đọc về vẻ đẹp của sen trong bài ca dao
- Sử dụng câu văn khẳng định
- Nêu lên các ý kiến, lí lẽ và dẫn chứng để chứng minh cho ý kiến
Dấu hiệu giúp em nhận ra văn bản trên là văn bản phân tích một tác phẩm văn học:
- Có lí lẽ, dẫn chứng
- Kết hợp phân tích và nêu cảm nhận về một bài ca dao.
Văn bản có luận điểm chính, lí lẽ và dẫn chứng thuyết phục.
Các từ ngữ như: Trước hết, Bên cạnh đó…
Suy ngẫm và phản hồi 6
Câu 6 (trang 62, SGK Ngữ văn 7, tập 1)
Văn bản trên đã giúp em hiểu thêm điều gì về bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen? Hãy viết đoạn văn (khoảng 150 đến 200 chữ) trình bày suy nghĩ của mình.
Phương pháp giải:
Đọc kĩ bài ca dao và văn bản trên, hãy nêu cảm nhận của em
Lời giải chi tiết:
Cách 1
Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng bông trắng lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.
Bài ca dao gợi lên một cái gì đó rất gần gũi, thân quen giữa hoa sen với bản chất tốt đẹp của người lao động. Mùi bùn gợi liên tưởng đến những cái xấu xa, thấp hèn của mặt trái xã hội cũ cùng với lũ tham quan ô lại vô liêm sĩ của nó.
Nhân dân lao động, đặc biệt là nông dân sống gần sen, hiểu sen và yêu quý sen nhất. Họ đã đưa hoa sen vào ca dao, mượn vẻ đẹp thanh khiết của hoa sen để bày tỏ, gửi gắm tâm sự của mình. Với bức tranh tuyệt mĩ được vẽ bằng ngôn ngữ, hoa sen sẽ lưu lại mãi mãi vẻ đẹp và hương thơm cao quý trong văn chương và trong lòng người dân đất Việt.
Bài viết “Hình ảnh hoa sen trong bài ca dao “Trong đầm gì đẹp bằng sen” của tác giả Hoàng Tiến Tựu đã giúp người đọc hiểu rõ hơn về bài ca dao này. Trước hết, tác giả cho rằng, bài ca dao đã miêu tả vẻ đẹp của hoa sen đầy khéo léo, tài tình. Các lí lẽ, dẫn chứng được nhà văn dẫn ra, được phân tích rất rõ ràng, chi tiết. Bài ca dao mở đầu bằng lời khẳng định trong đầm chẳng có gì đẹp bằng sen. Từng bộ phận lá xanh, bông trắng, nhị vàng - cách quan sát từ ngoài vào trong rất hợp lí. Không chỉ vậy, tác giả còn làm rõ được ý nghĩa sâu sắc mà bài ca dao muốn gửi gắm. Hoa sen sống trong môi trường bùn lầy hôi tanh, nhưng lại chẳng vướng mùi bùn mà vẫn ngát hương thơm. Cũng giống như con người sống trong môi trường xấu xa, vẫn giữ được phẩm chất trong sạch. Qua đó, bài ca dao gửi gắm bài học cho con người phải giữ gìn phẩm chất. Tóm lại, bài viết trên tuy ngắn gọn nhưng đã giúp người đọc hiểu rõ hơn về bài ca dao.