Soạn bài Lời tiễn dặn SGK Ngữ văn 11 tập 1 Cánh diều - chi tiết
Chú ý tâm trạng của chàng trai và cô gái qua lời đối thoại. Điều gì đã xảy ra với cô gái khi ở nhà chồng?
Nội dung chính
|
Qua tâm trạng đầy đau khổ, rối bời của chàng trai và cô gái, đoạn trích đã khắc hoạ nổi bật tình yêu tha thiết thuỷ chung và khát vọng tự do yêu đương của các chàng trai, cô gái Thái. |
Trong khi đọc 1
Câu 1 (trang 16, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Chú ý tâm trạng của chàng trai và cô gái qua lời đối thoại.
Phương pháp giải:
Đọc đoạn một, chú ý những lời đối thoại để thấy được tâm trạng.
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Tâm trạng của chàng trai:
+ Xót xa khi tiễn người mình yêu về nhà chồng.
Anh yêu em, lẽ tiễn đưa em đến tận nhà chồng
+ Lưu luyến không nỡ rời xa, muốn đi cùng người yêu về đến tận nhà chồng.
Nhưng chim chích trên cao lượn vòng gọi anh quay lại, anh quay lại
Chim nhạn dưới thấp bay quanh như anh quay đi, anh quay đi
+ Tuyệt vọng vì không còn hi vọng, không còn được bên người yêu.
Nước đập bè chìm
Sóng xô bè vỡ
Bè chìm trôi ba suối mất rồi
+ Chấp nhận với thực tại, muốn rời đi.
Của không mua lẽ đâu được giữ liền tay
Chỉ cá liền với nước
Chỉ lúa liền với ruộng
Tiễn đưa em, thôi anh quay lại, em ơi!
- Tâm trạng của cô gái:
+ Không muốn chàng trai rời đi.
Đừng vội anh, đừng vội
+ Hi vọng chàng trai sẽ đợi mình.
Sao Khun Lú trên trời còn đợi
Áng mây kia vương vấn còn chờ
+ Thể hiện nỗi nhớ thương, tình yêu sâu sắc mà hai người luôn dành cho nhau dù có xa nhau.
Đôi ta xa nhau dằng dặc nỗi niềm tưởng nhớ
+ Đau khổ, đắng cay như muốn bám víu trong sự vô vọng.
Mưa sắp rơi ào đồng cỏ
Đừng bỏ em trơ trọi giữa rừng
Đừng bỏ em giữa sóng thác trào dâng!
+ Quyết tâm đoàn tụ của cả hai người.
Đôi ta yêu nhau, đợi tới tháng Năm lau nở, Đợi mùa nước đỏ cá về Đợi chim tăng ló hót gọi hè Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông. Không lấy được nhau thời trẻ ta sẽ lấy nhau lúc góa bụa về già.
→ Ta thấy được tình yêu của chàng trai là một tình yêu tha thiết, thủy chung, đau đớn xót xa khi nhìn người mình yêu đi lấy chồng. Còn cô gái mang theo nỗi lòng đầy khắc khoải và tâm trạng bồn chồn, đau khổ, đắng cay như muốn bám víu trong sự vô vọng đi lấy chồng. Để rồi cuối cùng họ hẹn ước với nhau sẽ đợi chờ đến ngày đoàn tụ dù phải trải qua thời gian bao lâu.
- Tâm trạng của chàng trai:
+ Xót xa khi tiễn người mình yêu về nhà chồng.
+ Lưu luyến không nỡ rời xa, muốn đi cùng người yêu về đến tận nhà chồng.
+ Tuyệt vọng vì không còn hi vọng, không còn được bên người yêu.
+ Chấp nhận với thực tại, muốn rời đi.
- Tâm trạng của cô gái:
+ Không muốn chàng trai rời đi.
+ Hi vọng chàng trai sẽ đợi mình.
+ Thể hiện nỗi nhớ thương, tình yêu sâu sắc mà hai người luôn dành cho nhau dù có xa nhau.
+ Đau khổ, đắng cay như muốn bám víu trong sự vô vọng.
+ Quyết tâm đoàn tụ của cả hai người.
Tâm trạng: đau buồn, đầy tuyệt vọng, dằn vặt, day dứt đau khổ.
Trong khi đọc 2
Câu 2 (trang 18, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Điều gì đã xảy ra với cô gái khi ở nhà chồng?
Phương pháp giải:
Đọc phần đầu đoạn hai, chú ý hành động của nhà chồng và chồng của cô gái.
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Khi ở nhà chồng, cô gái đã bị bạo lực gia đình: Bị bố mẹ chồng ghét sai con trai đánh, lúc đầu người chồng còn không nỡ đánh do chưa đánh ai bao giờ nhưng trước áp lực của bố mẹ, người chồng đã đánh đập cô dã man.
Người xui con trai xuống đòn
Chồng lòng rộng không nỡ
Dạ bao dong còn thương
Con không đánh, bố bỏ cơm không dậy.
Chồng em liền trợn mắt ra tay
Mình, lưng em vụt tới tấp…
Khi cô gái ở nhà chồng, cô bị người chồng đánh đập.
Cô gái bị bạo lực gia đình
Khi ở nhà chồng, cô gái đã bị bạo lực gia đình: Bị bố mẹ chồng ghét sai con trai đánh, lúc đầu người chồng còn không nỡ đánh do chưa đánh ai bao giờ nhưng trước áp lực của bố mẹ, người chồng đã đánh đập cô dã man.
Trong khi đọc 3
Câu 3 (trang 18, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Những biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng để thể hiện tâm trạng của chàng trai?
Phương pháp giải:
Đọc phần sau đoạn hai, tìm ra biện pháp nghệ thuật để nhận ra được tâm trạng của chàng trai.
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Sử dụng biện pháp tu từ điệp ngữ để thể hiện tâm trạng của chàng trai.
Vừa đi vừa ngoảnh lại
Vừa đi vừa ngoái trông
…
Chết ba năm hình còn treo đó
Chết thành sông, vục nước uống mát lòng…
Chết thành hồn, chung một mái, song song.
…
Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng
Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già
→ Chàng trai đã biểu lộ niềm xót xa thương cảm đối với nỗi đau của người con gái anh yêu. Từ nỗi xót xa, trong lòng chàng trai bỗng bật lên ý chí quyết tâm đưa cô gái về đoàn tụ với mình, được sống vui vẻ hạnh phúc.
Những biện pháp nghệ thuật được sử dụng để thể hiện tâm trạng của chàng trai: điệp cấu trúc “chết thành…”, “yêu nhau, yêu…”, so sánh “lời đã trao thương” – Như bán trâu ngoài chợ, như thu lúa muôn bông”, “lòng ta thương nhau như trăm lớp nghìn trùng”, “bền – vàng, đá”.
Trong bài thơ, tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ điệp ngữ để thể hiện tâm trạng của chàng trai.
- "Vừa đi vừa ngoảnh lại
Vừa đi vừa ngoái trông"
- "Chết ba năm hình còn treo đó
Chết thành sông, vục nước uống mát lòng…
Chết thành hồn, chung một mái, song song."
- "Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng
Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già"
Trong khi đọc 4
Câu 4 (trang 19, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Chú ý: Lời tiễn dặn đã trở thành lời thề nguyền.
Phương pháp giải:
Đọc phần cuối đoạn hai, chú ý giọng điệu.
Lời giải chi tiết:
Cách 1
Không còn là những nuối tiếc, lưu luyến buồn bã khi tiễn người yêu đi về nhà chồng mà những câu cuối có giọng điệu mạnh mẽ dứt khoát. Đây chính là lời thề nguyền, lời khẳng định chắc chắn về tình yêu của hai người sẽ trọn đời trọn kiếp.
Lời tiễn dặn đã trở thành lời thề nguyền: “Lòng ta thương nhau trăm lớp nghìn trùng … Người xiểm xui, không ngoảnh, không nghe.”
Sau khi đọc 1
Câu 1 (trang 19, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Trong phần 1 của đoạn trích, chàng trai và cô gái đã nói với nhau về điều gì? Qua những lời nói ấy, em hãy cho biết hai người đang sống trong tâm trạng như thế nào?
Phương pháp giải:
Đọc đoạn một, chú ý những lời đối thoại để thấy được tâm trạng.
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Trong phần 1 của đoạn trích, chàng trai và cô gái nói với nhau lời từ biệt cô gái về nhà chồng.
- Từ những lời nói ấy, em cảm nhận được tâm trạng rối bời, đau đớn, đầy mâu thuẫn của chàng trai khi phải từ biệt người yêu, tiễn cô về nhà chồng. Qua đó, chúng ta thấy được tình yêu của chàng trai là một tình yêu tha thiết, thủy chung. Còn cô gái mang theo nỗi lòng đầy khắc khoải và tâm trạng bồn chồn, đau khổ, đắng cay như muốn bám víu trong sự vô vọng đi lấy chồng.
- Trong phần (1) của đoạn trích, chàng trai đau buồn, nói lời tiễn đưa với cô gái. Còn cô gái như muốn níu kéo lại thêm một chút, với hy vọng có thể đoàn tụ sớm với ý chí đầy quyết tâm, nguyện ước thủy chung, son sắt “không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông/ không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi góa bụa về già”.
- Hai người sống trong tâm trạng đau buồn, khổ tâm, yêu nhưng không thể ở bên nhau.
Sau khi đọc 2
Câu 2 (trang 19, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Khi ở nhà chồng, tình cảnh cô gái ra sao? Phân tích thái độ, cử chỉ của chàng trai lúc chứng kiến tình cảnh ấy.
Phương pháp giải:
Đọc đoạn hai, chú ý tình cảnh của cô gái khi ở nhà chồng (với bố mẹ chồng, với chồng). Thái độ và cử chỉ của chàng trai khi chứng kiến.
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Khi ở nhà chồng cô gái bị bạo lực gia đình: Bị bố mẹ chồng ghét sai con trai đánh, bị chồng đánh đập.
Người xui con trai xuống đòn
Chồng lòng rộng không nỡ
Dạ bao dong còn thương
Con không đánh, bố bỏ cơm không dậy.
Chồng em liền trợn mắt ra tay
Mình, lưng em vụt tới tấp…
- Khi chứng kiến tình cảnh của cô gái bị chồng đánh, anh đã:
+ Chạy lại ân cần đỡ cô dậy và dỗ dành cô.
+ Anh đi chặt tre làm ống thuốc cho cô gái “khỏi đau”.
Dậy rũ áo kẻo bọ
Dậy phủi áo kẻo lấm
Đầu bù anh chải cho
Tóc rối đưa anh búi hộ
Anh chặt tre để đốt gióng đầu
Chặt tre dày anh hun gióng giữa
Lam ống thuốc này em uống khỏi đau.
→ Anh thể hiện sự xót xa, thương cảm đối với nỗi đau của người yêu. Từ đó, trỗi dậy ý chí đưa người yêu về đoàn tụ với mình
- Khi ở nhà chồng, tình cảnh của cô gái lầm vào bi thảm. Cô bị người chồng đánh đập, hành hạ dã man, tàn bạo, người chồng “trợn mắt ra tay”, “vụt tới tấp” khiến cô “ngã lăn chiêng”, “ngã lăn đùng”, “ngã không kịp chống kịp gượng”.
- Chứng kiến tình cảnh ấy, chàng trai vô cùng thương xót. Anh nâng chị dậy, phủi áo, chải tóc, đi chặt tre làm ống thuốc cho chị “khỏi đau”. Những hành động đó thể hiện được sự xót xa, thương cảm đối với nỗi đau của người yêu, điều mà cô gái rất cần vào lúc này như cần một chỗ dựa tinh thần. Đồng thời, chàng trai đã nhắn nhủ và khẳng định với cô gái sống chết sẽ bên nhau mãi mãi, không gì có thể chia lìa.
Khi ở nhà chồng cô gái bị bạo lực gia đình: bị mẹ chồng ghét sai con trai đánh, bị chồng đánh đập.
Khi chứng kiến tình cảnh của cô gái bị chồng đánh, anh đã chạy lại ân cần đỡ cô dậy và dỗ dành cô. Anh đi chặt tre về làm thuộc cho cô gái. Hành động của anh chứng tỏ anh vẫn còn rất thương cô, người con gái mà anh yêu sâu sắc. Anh xót xa cho tình yêu của mình và cô và quyết tâm đưa cô trở về. Anh đã trở thành một chỗ dựa tình cảm cho cô, vực dậy tinh thần cô.
Sau khi đọc 3
Câu 3 (trang 19, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Qua lời chàng trai căn dặn người yêu, em thấy nhân vật này là người như thế nào? Phân tích dẫn chứng để làm rõ sự cảm nhận đó của em.
Phương pháp giải:
Đọc đoạn giữa của đoạn 2, chú ý lời căn dặn người yêu của chàng trai để nhận xét được về nhân vật này.
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Qua lời căn dặn người yêu, chàng trai là một người rất chung thủy, tình nghĩa, luôn là chỗ dựa vững chắc cho người yêu. Một lòng hướng về cô gái, sẵn sàng bảo vệ che chở cho người mình yêu.
Tơ rối đôi ta cùng gỡ
Tơ vò ta vuốt lại quay vòng
Quay lại guồng gỗ tốt cán thuôn,
Về với người ta thương thuở cũ.
Qua lời chàng trai căn dặn người yêu, em thấy nhân vật này là người trọng tình nghĩa, khát vọng được hạnh phúc, thể hiện tình yêu thủy chung của chàng trai dành cho cô gái. Ngoài ra, anh cũng có cách đối xử hết sức ân cần, dịu dàng trước hoàn cảnh của người yêu mình.
Lời tiễn dặn của chàng trai thể hiện một tình yêu lãng mạn, thấm đượm vẻ đẹp huyền bí và hấp dẫn của phong tục, tín ngưỡng và hơn hết thảy là tâm hồn người đàn ông Thái. Mặc dù nhận thức được hoàn cảnh, chàng vẫn gắn bó thuỷ chung với tình yêu của mình. Chàng muốn gần “kề vóc mảnh”, được có "hương" người yêu trong phút chia tay bịn rịn này để nếu có chết hồn cũng không bị cô đơn :
Xin hãy cho anh kề vóc mảnh,
Quấn quanh vai ủ lấy hương người,
Cho mai sau lửa xác đượm hơi,
Một lát bên em thay lời tiễn dặn !
Mặc dù cô gái đã có con với người chồng mà cô không yêu nhưng điều đó khống làm giảm tình yêu, sự trân trọng của chàng trai dành cho cô. Anh vẫn nựng con của người yêu âu yếm như nựng con của chính mình :
Con nhỏ hãy đưa anh ẵm,
Bé xinh hãy đưa anh bồng,
Cho anh bế con dòng, đừng ngượng,
Nựng con rồng, con phượng, đừng buồn.
Sau khi đọc 4
Câu 4 (trang 19, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Phân tích giá trị biểu cảm của những câu thơ sử dụng biện pháp nghệ thuật lặp cấu trúc trong phần 2 của đoạn trích
Phương pháp giải:
Đọc đoạn sau của đoạn 2, chú ý biện pháp lặp cấu trúc.
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Đoạn trích có sử dụng rất nhiều câu thơ sử dụng lặp cấu trúc:
Vừa đi vừa ngoảnh lại
Vừa đi vừa ngoái trông…
Chết ba năm hình con treo đó
Chết thành sông vục nước uống mát lòng…
Chết thành hồn, chung một mái song song.
Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng
Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già…
- Giá trị biểu cảm: Nhấn mạnh sự thủy chung son sắt trong tình yêu của đôi bạn trẻ. Nó cũng đồng thời khẳng định ý chí và ước mơ đoàn tụ không gì lay chuyển của chàng trai và cô gái.
- Những câu thơ sử dụng biện pháp lặp cấu trúc:
+ Vừa đi vừa ngoảnh lại
Vừa đi vừa ngoái trông…
+ Chết ba năm hình con treo đó
Chết thành sông vục nước uống mát lòng
…
Chết thành hồn, chung một mái song song.
+ Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng
Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già…
- Thể hiện nghệ thuật bằng cách sử dụng nhiều câu thơ với nhiều hình ảnh so sánh tương đồng, những hình ảnh ẩn dụ liên tiếp hay lớp lớp những câu có một cấu trúc cú pháp chung, tác giả dân gian muốn nhấn mạnh sự thuỷ chung son sắt trong tình yêu của đôi bạn trẻ. Nó cũng đồng thời khẳng định cái ý chí và ước mơ đoàn tụ không gì lay chuyển nổi.
Sau khi đọc 5
Câu 5 (trang 19, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Đoạn trích Lời tiễn dặn có những hình ảnh rất quen thuộc, gần gũi với cách suy nghĩ, cảm nhận của người dân miền núi. Hãy phân tích tác dụng nghệ thuật của những hình ảnh đó.
Phương pháp giải:
Đọc lại toàn bài, tìm những hình ảnh gắn liền với người dân miền núi.
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Qua cách xưng hô “ em yêu ” hay “ anh yêu em ” của chàng trai, chúng ta thấy được cách gọi đậm chất trữ tình, đặc trưng cho lời ăn tiếng nói của đồng bào Thái và mang sắc thái trữ tình sâu sắc.
- Hình ảnh so sánh được chọn lọc đa dạng, biểu hiện phong tục, bản sắc văn hoá tinh thần, cảnh sắc thiên nhiên dân tộc Thái: " Đôi ta yêu nhau, tình Lú – Ủa mặn nồng ".
→ Đoạn trích Lời tiễn dặn có những hình ảnh rất quen thuộc, gần gũi với cách suy nghĩ, cảm nhận của người dân miền núi. Qua những chi tiết, hình ảnh đó, người đọc có thể cảm nhận một cách chân thực, vẻ đẹp thiên nhiên, văn hóa con người đây. Đồng thời qua những chi tiết, hình ảnh này, đã làm nổi bật lên tình yêu của chàng trai dành cho cô gái, một tình yêu tha thiết, thủy chung.
Tác giả chọn cách diễn đạt với hình ảnh rất quen thuộc, gần gũi với cách suy nghĩ, cảm nhận của người dân miền núi, nhằm mã hoá ngôn ngữ một cách thành công những cảm xúc đang trào dâng mãnh liệt trong lòng của những con người sống chất phác, mạnh mẽ giữa thiên nhiên núi rừng cường tráng.
Sau khi đọc 6
Câu 6 (trang 19, SGK Ngữ Văn 11, tập một):
Theo em, qua đoạn trích Lời tiễn dặn, tác giả dân gian muốn gửi gắm thống điệp gì? Thông điệp ấy còn có ý nghĩa với cuộc sống hôm nay không?
Phương pháp giải:
Đọc lại toàn bài, rút ra thông điệp và nhận xét
Lời giải chi tiết:
Cách 1
- Thông điệp đoạn trích: lên án, tố cáo lên những cổ hủ, tập quán lạc hậu của người dân, đã làm họ dần mất dần đi sự tự do trong tình yêu, mất tính phản kháng.
- Thông điệp ấy còn nguyên giá trị đối với cuộc sống hôm nay, khi mà những phong tục cổ hủ, lạc hậu của người dân vẫn còn xuất hiện và tồn tại
- Thông điệp đoạn trích: lên án, tố cáo lên những cổ hủ, tập quán lạc hậu của người dân, đã làm họ dần mất dần đi sự tự do trong tình yêu, mất tính phản kháng.